Bilimsel olarak tanımlanan bu 4 anne modeli açıklamasından hangisi sizsiniz? Davranışlarınızla çocuğunuzu nasıl etkiliyorsunuz?
Uzman Psikolog Sena Yücesan, 4 farklı ebeveynlik tarzını sıralayarak bizlere önemli uyarılarda bulunuyorlar.
Demokratik Anneler
- “Çünkü ben öyle söyledim”, “Ben öyle istedim” demek yerine, çocuğunuzu dinliyor, görüşünü anlamaya çalışıyor ve fikirlerine değer veriyorsanız,
- Çocuğunuzla her türlü konuyu müzakere etmeye çalışıyorsanız, fakat nihai sorumluluk yine sizde oluyorsa,
- Çocuğunuzun günü planlıysa; gelişimine uygun aktivitelerde bulunurken, televizyon ya da bilgisayar başında geçireceği süre gibi çeşitli eylemlerini kısıtlamışsanız,
- Evin kurallarına neden uyması gerektiğini, koyduğunuz kuralların ne işe yaradığını anlatıp onunla ortak bir yol bulmaya çalışıyorsanız, ancak kurallara uymadığında sonuç ceza değil; uyarıysa,
- Çocuğunuz sizinle rahatça iletişime geçebiliyorsa, her konuda düşüncelerini sizinle paylaşabiliyorsa, onu yargılamayacağınızı ya da kınamayacağınızı biliyorsa,
- Çocuğunuzdan beklentileriniz genellikle onun yaşına ve gelişimine uygunluk gösteriyorsa,
- Bağımsız bir birey olması için teşvik ediyorsanız.
Çocuğa Etkileri
Araştırmalara göre, demokratik annelerin çocukları tartışma konularını iyi bir noktaya bağlayabiliyor ve tartışmaları aşmayı öğrenebiliyorlar. Bu tarz bir ebeveynlik, çocuğun sağlıklı bir ortamda büyümesini sağlıyor. Anne ve çocuk arasındaki üretken ilişkiyi teşvik ediyor. Demokratik annelerin çocuklarının sosyal yönden daha yetkin, sorumlu ve özerk olma ihtimallerinin daha yüksek olduğu düşünülüyor.
Otoriter Anneler
- Şartlar ne olursa olsun çocuğunuzun her koşulda kurallara soru sormadan uyması gerektiğine inanıyorsanız,
- Onun yaşantısına ilişkin seçenekler yerine kendi beklentilerinizi sıralıyorsanız,
- Sıkı bir disiplin uyguluyor, kısıtlayıcı ve cezalandırıcı bir üslup kullanıyorsanız,
- Kendinizi sık sık “Ben öyle istediğim için”, “Çünkü ben öyle söylüyorum, ben senin annenim” diyerek kurallarınızı açıklarken buluyorsanız,
- Çocuğunuza istediklerinizi yaptırmak için ceza vermeyi araç olarak kullanıp, sık sık ceza veriyorsanız,
- Çocuğunuz cezalandırılacağı gerekçesiyle düşüncelerini sizinle paylaşamıyorsa,
- Çocuğunuza karşı düşük sıcaklık gösteriyor, “Böyle yaparsan seni sevmem”, “Kardeşin daha uslu onu daha çok seviyoruz”, “Beni hasta ettin”, “Seni bırakıp giderim” gibi cümlelerle sevgi kaybına yönelik suçlamalarda bulunuyorsanız,
- Genellikle çocuğunuzdan beklentileriniz yüksekse ve bu beklentiler onun gelişimiyle uyum göstermiyorsa.
Çocuğa Etkileri
Otoriter tarz muamele gören çocukların okul uyumunun az olduğu gözlemleniyor. Otorite olduğunda sessiz kalıp, olmadığında ise saldırgan olma eğilimine girebiliyorlar. Çocuklar ya isyankar ya da bağımlı olmaya başlıyorlar. İsyankârlaşan çocuk agresif davranışlar sergileyebiliyor. Daha itaatkar olan çocuklar ise ailelerine bağımlı hale gelebiliyorlar. Otoriter annelerin çocukları, düşük benlik saygısı, korkulu veya utangaç olma, sosyal durumlarda zorluk çekme ve muhtemelen anne bakımının dışındayken uygun olmayan davranış sergilemeye meyilli bireyler olabiliyorlar. Otoriter tarzdaki bazı kurallar sağlıklı çocuk yetiştirmek için önemli görülebilir. Ancak iyi niyetli yapılan bu uygulamalar aşırıya kaçıp çocuğa zarar vermeye başlayabilir. Bu sebeplerden dolayı, sağlanan yapıyı açık iletişimle desteklemek çok önemli!
İzin Verici Anneler
- Çocuğunuzun hayal kırıklığına uğrayabileceği gerekçesiyle “hayır” demekten kaçınıyorsanız,
- Kuralları genellikle çocuğunuzun ruh haline ve hislerine göre esnetiyorsanız,
- Çocuğunuzla çatışmalardan sağlıklı bir iletişimle çıkmak yerine, o üzülmesin diye olası çatışmalardan kaçınıyorsanız,
- Anne olmaktan çok arkadaş olmaya çalışıyorsanız,
- Çocuğunuzun bir şeyler yapması, onu motive etmek için abartılı ödüller veriyor ya da vaat ediyorsanız,
- Çok sıcak fakat kontrolsüz davranıyorsanız, sevginizi göstermenin yolunun onun bütün istediklerini vermek olduğunu düşünüyorsanız,
- “Eğer istiyorsan geç saatlere kadar oturabilirsin”, “Yapmak istemiyorsan hiçbir şeyi yapmak zorunda değilsin” tarzı cümleler kuruyorsanız,
Çocuğa Etkileri
Bu anne modeli için zararlı olarak değerlendirilmektedir. Bir çocuğun en çok isteyebileceği annelik tarzının bu olduğu düşünülse bile, sonuçları olmadan verilen özgürlük hissi uzun vadede çocuğa zarar verebilir. Çocuklar kendilerini kontrol etmekte güçlük çekebiliyor ve akran ilişkilerini yürütmekte benmerkezci eğilimler gösterebiliyorlar. Bazı çocuklar kendilerini güvende hissedebilmek için, annelerinin gerekli durumlarda onlara sınır koyabileceklerini bilmeye ihtiyaç duyarlar. Çocuğun gelişiminde, anne ve çocuk rollerinin net bir şekilde kestirilmesi gereklidir. Yapılan bilimsel bir araştırmaya göre, izin verici annelerin çocuklarının yüksek dozda alkol alma ihtimalinin diğer çocuklara göre üç kat daha fazla olacağı saptanmıştır! Bu da anne-çocuk ilişkisinde sınır kavramının ve rollerin netliğinin önemini ortaya koymaktadır.
İlgisiz Anneler
- Çocuğunuzun duygusal ya da fiziksel ihtiyaçlarıyla ilgilenecek zaman bulamıyor, sadece basit ihtiyaçlarını karşılıyorsanız,
- Çocuğunuzun ev hayatı dışında eğitim ya da sosyal hayatı hakkında pek bir bilginiz yoksa,
- İş ya da başka sebeplerden dolayı çocuğunuzu sık sık yalnız bırakarak, evin dışında fazla zaman harcıyorsanız, onunla geçirdiğiniz zaman ve paylaşımınız azsa,
- Çocuğunuz size ihtiyaç duyduğunda, kendinizi mazeretlerle onun için neden orada olamadığınızı açıklarken buluyorsanız,
- Çocuğunuzun arkadaşlarının, öğretmenlerinin adından daha fazlasını bilmiyorsanız,
- Çocuğunuza karşı sıcak davranmıyorsanız ve ondan herhangi bir beklentiniz yoksa,
- Çocuğunuzun ihtiyaçlarına, okuldaki deneyimlerine, arkadaş ilişkilerindeki durumlara ya da nerede ne yaptığına ilgisiz kalıyorsanız,
- “Nerede olduğun umurumda değil”, “Ne yaptığını neden umursayayım?” tarzı cümleler kullanıyorsanız,
- Çocuğunuz tarafından rahatsız edilmek istemiyorsanız ve kendi hayatınızla ilgilenme eğilimindeyseniz.
Çocuğa Etkileri
Yukarıdaki anne modeli sizi ya da tanıdığınız birini tarif ediyorsa, bu çocuğun zarar görme riskinin yüksek olduğunun işaretini veriyor diyebiliriz. İhmalkar anneler, çocuklarını dış dünyayı keşfedebilmeleri için gerekli olan temel güven duygusundan yoksun bırakabilecekleri için çocuklarına risk yaratabilirler. Bunun ötesinde, annesi ile olumsuz iletişim ya da iletişimde olmayan çocuklar, yaşıtlarıyla ya da diğer insanlarla iletişim kurma ve kurulan iletişimi yürütmede zorluk çekebilirler. Kendinizin ya da bir yakınınızın ihmal edici bir ebeveyn olduğunu mu düşünüyorsunuz? Çocuğa zarar vermemek ya da hayatında yıkıcı bir etki bırakmamak için okulların rehberlik öğretmenlerinden, uzman psikologlardan ya da psikolojik danışmanlardan yardım almanız önerilmektedir.
En Faydalısı ‘Demokratik’ Anne Olmak Ama…
Uzman Psikolog Sena Yücesan, dört farklı anne modeli arasından, sağlıklı çocuk gelişimi için en uygun modelin “demokratik” annelik olduğunu belirterek şu bilgileri veriyor:
“Demokratik tarz; sevgiyi, anne-çocuk etkileşimini ve çocuğunun davranışlarını dengeler. Böyle bir atmosfer çocuğun kendine güvenmesine, annenin sınır çizebilmesine, yönerge ve kuralların sınırlarının uygunluğu çerçevesinden çocuğun sağlıklı bir özerklik geliştirmesine fırsat verir.
Bununla birlikte annenin annelik tarzı çocuğu etkileyebilirken, çocuğun davranışları da annenin ebeveynliğini etkiliyor. En sağlıklısı ‘demokratik’ annelik tutumu gibi gözükmektedir; ama bu herkes açısından en iyi ebeveynlik türüdür diyebilmemiz için yeterli değildir. Bir çocuğun akademik başarısını ya da sorumluluk alma kapasitesini çocuğun ‘bireyselliğinden’ ayırarak sadece annelik tutumuna bağlayamayız. Çocuğun bireyselliği, algısı ve çevresel faktörler de çocuğun davranışları üzerinde önemli rol oynamaktadır. Bunun yanı sıra her anne tek bir ebeveynlik tutumu sergilemez.
Bunları birleştirerek kullanan anneler de vardır. Örneğin; çocuğunun arkadaşlarıyla tatile gitmesine izin veren bir anne demokratik tarz sergilerken, aynı anne sebebini açıklamadan çocuğunun, arkadaşlarının kullandığı arabaya binmesine izin vermeyerek otoriter tarzla demokratik tarzı bir arada kullanır.”
